De sleutel naar een succesvolle samenwerking : de aandeelhoudersovereenkomst

Duidelijke afspraken tussen aandeelhouders zijn met het oog op een goede en langdurige samenwerking essentieel. Naast de verplichte statuten, is het geen overbodige luxe om (aanvullende) afspraken in een aparte aandeelhoudersovereenkomst vast te leggen. Deze overeenkomst biedt tal van mogelijkheden die kunnen worden aangepast aan de behoeften van de aandeelhouders en hun samenwerking, door middel van heldere en specifieke afspraken.

In een eerdere nieuwsblog stonden we stil bij de verhouding tussen de statuten en de aandeelhoudersovereenkomst. In deze nieuwsblog zal de focus liggen op de inhoud van deze overeenkomst en zal aan de hand van enkele voorbeeldclausules de nagenoeg eindeloze waaier aan mogelijkheden worden belicht.

Wat is een aandeelhoudersovereenkomst?

De aandeelhoudersovereenkomst is een onderhandse overeenkomst die de onderlinge verhouding regelt tussen de aandeelhouders. Een aandeelhoudersovereenkomst geeft u als aandeelhouder de vrijheid – mits inachtneming van enkele wettelijke beperkingen – om onderling afspraken te maken. Binnen de grenzen van hun individuele rechten kunnen aandeelhouders in principe aldus vrij contracteren over de uitoefening van hun rechten.

In wat volgt zullen we enkele mogelijke clausules bespreken, onderverdeeld in drie categorieën: de overdraagbaarheid van aandelen, de organisatie en de werking van de vennootschap en het conflictmanagement.

De overdraagbaarheid van aandelen

In een aandeelhoudersovereenkomst kunnen afspraken gemaakt worden over de overdracht van de aandelen van de vennootschap. Afhankelijk van de wil en de concrete wensen van de aandeelhouders en het doel dat zij met hun samenwerking voor ogen hebben, kunnen deze clausules zowel een eerder beperkte als een eerder vrije overdraagbaarheid regelen.

De meest beperkende clausule hierbij is de onvervreemdbaarheidsclausule. In dit geval verbinden partijen zich er toe gedurende een bepaalde periode geen overdracht van aandelen te realiseren. Het doel hiervan is de stabiliteit van het aandeelhouderschap en de stabiliteit en de continuïteit van de vennootschap te vrijwaren.

Een minder verregaande clausule betreft de goedkeuringsclausule die de overdracht onderwerpt aan de voorafgaande goedkeuring van bijvoorbeeld de overige aandeelhouder(s) of het bestuursorgaan van de vennootschap. Deze clausule verhindert dat gelijk wie aandeelhouder kan worden.

Een andere mogelijkheid betreft het voorzien in vrije overdrachten. In de overeenkomst kan voorzien worden dat bepaalde overdrachten vrij zijn en dus niet onderworpen worden aan bepaalde beperkingen. Een voorbeeld hiervan is de overdracht van aandelen aan een verbonden vennootschap.

Verder zou kunnen worden nagedacht over zowel een voorkoopclausule, als een aankoopoptie (‘call’) of een verkoopoptie (‘put’). Een voorkoopclausule houdt in dat aandelen pas kunnen worden overgedragen nadat de begunstigde(n) van het voorkooprecht de kans hebben gekregen om de betrokken aandelen te kopen. Het doel van zo’n clausule is om de aandelen in handen van de bestaande aandeelhouders te houden en het machtsevenwicht te vrijwaren. De aankoop-/verkoopoptie geeft het recht om (binnen een bepaalde periode) aandelen te kopen/verkopen van/aan de optiegever. Een dergelijk recht maakt een eventueel recht uit. Dit brengt met zich mee dat alle paramaters (inclusief de prijs) van bij de aanvang bepaald of bepaalbaar moeten zijn.

Overdraagbaarheidsclausules kunnen ook worden opgenomen ter bescherming van de minderheids- of de meerderheidsaandeelhouder. Bij een volgrecht (‘tag along’) heeft de begunstigde het recht om (alle of een deel van) zijn aandelen mee over te dragen met een andere aandeelhouder, meestal onder dezelfde voorwaarden. Het werkt dus overdrachtsbevorderend voor de begunstigde, overdrachtsbeperkend voor de belover. Bij een volgplicht (‘drag along’) heeft de belover daarentegen de plicht om zijn aandelen mee over te dragen met een andere aandeelhouder, het tegenovergestelde van het volgrecht.

Een laatste clausule inzake de overdracht van aandelen die wij willen bespreken is de claw back-clausule. Deze clausule houdt in dat indien de overnemende aandeelhouder binnen een bepaalde periode besluit over te gaan tot een doorverkoop van de aandelen aan een derde tegen een (substantieel) hogere prijs, hij verplicht is een deel van de gerealiseerde meerwaarde door te storten aan de voormalige aandeelhouder. Deze clausule zorgt er dus voor dat speculatie ten nadele van een (voormalige) aandeelhouder vermeden wordt.

Organisatie en werking

De organisatie en de werking van de vennootschap kunnen ook in een aandeelhoudersovereenkomst worden geregeld. Zo kan de (dagelijkse) werking van de vennootschap in de overeenkomst uiteengezet worden, zoals de frequentie van overleg/bijeenkomsten, de taakverdeling tussen bestuurders, en kan er worden verwezen naar het business plan waarin de toekomstige verwachtingen van de vennootschap uiteengezet worden.

Meer specifiek kan in een aandeelhoudersovereenkomst de organisatie en werking van het bestuur worden geregeld. Zo kan de samenstelling van het bestuur het onderwerp uitmaken van een bindende voordrachtregeling. Ook een bindende voordracht door een derde, bijvoorbeeld een investeringsmaatschappij, is een mogelijkheid. Daarnaast kan de algemene vergadering verplicht worden om kandidaat-bestuurders te benoemen die aan welbepaalde kwalitatieve vereisten voldoen. Naast de samenstelling van het bestuur kan ook de werking ervan (alsook die van de algemene vergadering) gereguleerd worden. Er kan worden voorzien in aanwezigheids- en/of versterkte meerderheidsquora. Ook kunnen belangrijke bevoegdheden van het bestuur afhankelijk worden gemaakt van de instemming van de algemene vergadering.

Ten slotte willen we nog twee optionele pecuniaire clausules bespreken. De eerste betreft het vastleggen van afspraken aangaande de vergoedingen in de overeenkomst, waarbij kan worden bepaald of het om een bezoldigd of een onbezoldigd mandaat gaat. Deze afspraken kunnen ook in een bestuurders-/managementovereenkomst uitgewerkt worden. De tweede clausule betreft het opnemen van afspraken omtrent de winstverdeling en omtrent dividenden door een dividendenpolitiek te bepalen in de overeenkomst.

Conflictmanagement

Ten slotte moeten we de opties inzake conflictmanagement bespreken. Hoewel steeds uitgegaan moet worden van een succesvolle samenwerking, adviseren we u als aandeelhouder toch om voorbereid te zijn op probleemsituaties of zelfs een eventuele stopzetting van de samenwerking. In het licht daarvan bespreken we het deadlock-mechanism en de leaverclausule.

Een deadlock-mechanism wordt opgenomen om een situatie van aanhoudende onenigheid tussen de aandeelhouders en/of de bestuurders te voorkomen waardoor de belangen van de vennootschap dreigen te worden geschaad (‘deadlock’). Hierdoor wordt een procedure uitgewerkt om dergelijke situaties op te lossen. Die oplossing kan uit verschillende procedures bestaan, zoals de verzoeningspoging of de bemiddeling, de bindende derde-beslissing of het inlassen van een ‘cooling-off’.

De leaverclausule betreft een clausule waarbij aandeelhouders die werkzaam zijn binnen de vennootschap zich ertoe kunnen verbinden om alle aandelen die ze in de vennootschap aanhouden, over te dragen aan de overige aandeelhouders, indien een bepaalde situatie zich voordoet. Afhankelijk van de specifieke situatie zal er sprake zijn van een ‘good’ dan wel een ‘bad’ leaver. De toepassingsgevallen moeten steeds nauwkeurig worden bepaald.

In het geval van een ‘good leaver’ kan er bijvoorbeeld sprake zijn van een vertrek na een minimum afgesproken periode, ingevolge ziekte of van opzeg door de betrokkene wegens zware fout in hoofde van de vennootschap. De aankoopoptie voor de overige aandeelhouders zal dan kunnen worden uitgeoefend tegen een normale/gunstige waardering voor het sleutelfiguur.
In het geval van een ‘bad leaver’ kan er bijvoorbeeld sprake zijn van ontslag wegens zware fout in hoofde van de aandeelhouder of van een (ongeoorloofd) vertrek binnen een welbepaalde periode die contractueel werd vastgelegd . De aankoopoptie voor de overige aandeelhouders zal dan kunnen worden uitgeoefend tegen een voor hen gunstige waardering.

Besluit

De aandeelhoudersovereenkomst biedt de mogelijkheid om duidelijke afspraken op maat van de aandeelhouders en van het doel dat zij met de vennootschap voor ogen hebben contractueel vast te leggen. Bent u aandeelhouder binnen een bestaande vennootschap of overweegt u een vennootschap op te richten en wenst u de verhouding tussen de verschillende aandeelhouders op een duidelijke wijze te regelen, aarzel dan niet om contact op te nemen met de experten van onze cel vennootschapsrecht.