Algemene voorwaarden en de battle of the forms

Algemene voorwaarden zijn een veelgebruikt instrument voor ondernemingen om toekomstige contractuele relaties te regelen. Over deze bepalingen wordt normaal niet of slechts in beperkte mate onderhandeld. In veel gevallen hanteren beide partijen evenwel algemene voorwaarden en proberen ze deze aan elkaar op te dringen. Dit doet logischerwijze verschillende vragen rijzen in de praktijk: Welke set voorwaarden is in dit geval van toepassing? Wat gebeurt er wanneer deze elkaar tegenspreken? 

Battle of the forms?

Er is sprake van een battle of the forms, ook wel gekend als strijd tussen formulieren, wanneer ondernemingen elk hun eigen niet-compatibele algemene voorwaarden overmaken, met de bedoeling om de overeenkomst in kwestie exclusief door de eigen voorwaarden te laten beheersen. Om de algemene voorwaarden van de tegenpartij daadwerkelijk buiten spel te zetten, maakt men in de praktijk vaak gebruik van een uitsluitingsbeding.

Kwestie van rechtsonzekerheid

Lange tijd bestond er in de rechtspraak en rechtsleer discussie omtrent deze problematiek. Verschillende strekkingen spraken zich immers uit over de manier waarop dergelijke conflicten moeten worden opgelost, elk met een verschillende uitkomst. 

De drie voornaamste theorieën kunnen als volgt worden toegelicht: 

• De “First shot rule”: deze theorie impliceert dat enkel de algemene voorwaarden van de partij die ze als eerste heeft overgemaakt aan de wederpartij een geldige uitwerking krijgen. 
• De “Last shot rule”: in dit geval prevaleert de set algemene voorwaarden die als laatste werd uitgewisseld. 
• De “Knock-out rule”: deze regel pleit voor de toepassing van beide sets algemene voorwaarden, met uitzondering van de onverenigbare bepalingen. In de mate dat de voorwaarden tegenstrijdig zijn, moet het gemeen verbintenissenrecht worden toegepast. 

Aangezien er aanhangers zijn van elk van bovenstaande theorieën, gaat deze problematiek al geruime tijd gepaard met een aanzienlijke rechtsonzekerheid.  

Wetgever hakt de knoop door

In het licht van de hervorming van het verbintenissenrecht heeft de wetgever recent voor eens en voor altijd de knoop doorgehakt en een einde gemaakt aan deze langdurige discussie. Art. 5. 23, lid 3 van het Nieuw Burgerlijk Wetboek stelt immers resoluut de toepassing van de “knock-out rule” voorop. 

Bijgevolg zullen overeenkomsten, gesloten vanaf 1 januari 2023, worden beheerst door de algemene voorwaarden van beide contractspartijen, voor zover deze met elkaar verenigbaar zijn. Tegenstrijdige bedingen blijven evenwel zonder gevolg en zullen worden vervangen door de relevante bepalingen van het gemeen recht. 

Deze regel steunt op de vermoede gemeenschappelijke bedoeling van de partijen, waarbij de algemene voorwaarden slechts als een bijkomstig bestanddeel van de overeenkomst worden beschouwd. Deze zienswijze laat toe dat de overeenkomst tot stand komt, zelfs wanneer er geen wilsovereenstemming bestaat over de (alle) algemene voorwaarden. 

De overeenkomst zal evenwel niet tot stand komen indien één van de partijen eraan voorafgaand uitdrukkelijk – en dus niet middels haar eigen algemene voorwaarden – aangeeft dat ze niet gebonden wenst te zijn door een dergelijke overeenkomst. In dat geval is de “knock-out” theorie immers niet langer van toepassing. 

Opgepast: in deze context kan de overeenkomst die al een begin van uitvoering kreeg, vernietigd worden wegens het gebrek aan toestemming. Dit kan drastische gevolgen met zich meebrengen, indien er al prestaties werden geleverd. In dat geval kunnen deze het voorwerp van restitutie uitmaken. 

Bovendien zullen onderling onderhandelde voorwaarden waarover een akkoord werd bereikt door de partijen, altijd prevaleren wanneer deze tegenstrijdigheden vertonen met de algemene voorwaarden.

Tot slot merken we graag op dat uitsluitingsbedingen, gezien de expliciete keuze van de wetgever, niet langer zinvol zijn. Men zal enkel nog van deze afwijking gebruik kunnen maken, indien men geheel aan de toepassing van de algemene voorwaarden van de tegenpartij wenst te ontsnappen. 

Conclusie

De wetgever heeft de battle of the forms definitief beslecht in het voordeel van de “knock-out” theorie. Zowel uw algemene voorwaarden als die van uw contractspartij zullen voortaan toepassing vinden bij het sluiten van een overeenkomst. 

In het licht van deze aankomende wijzigingen is het dan ook het ideale moment om uw algemene voorwaarden nog eens onder de loep te nemen en indien nodig bijkomend advies in te winnen.

Heeft u vragen rondom de problematiek van de battle of the forms? Of heeft u andere vragen over uw algemene voorwaarden?  De cel ondernemingsrecht van Reyns Advocaten heeft een ruime expertise in deze materie en kan u hierin bijstaan. Aarzel niet om contact met ons op te nemen.