Onrust op de bouwmaterialenmarkt bis : Kan u wegens hoge prijsstijgingen onder uw overeenkomst uit?

Invloed van de oorlog op economie

De oorlog in Oekraïne is al maanden aan de gang. Dagelijks krijgen we in de media schrijnende beelden te zien. Er is ontegensprekelijk sprake van een humanitaire crisis. De EU en de NAVO-landen zetten zich voornamelijk door middel van economische sancties in om Rusland te trachten een halt toe te roepen. 

Naast al dit menselijk leed in Oekraïne hebben voormelde economische sancties ook een financiële impact op ons dagelijks leven en dat van uw onderneming. Voor de oorlog was er al sprake van een (absurd) hoog prijsniveau van bepaalde materialen.  De huidige situatie vergroot alleen maar dit probleem.

In deze nieuwsbrief zullen we dieper ingaan op de vraag of er een mogelijkheid bestaat om – gelet op een aanzienlijke prijsverhoging van materiaal (of een andere kost) – een overeenkomst geldig te beëindigen, minstens de prijzen te (laten) herzien.

De overeenkomst beëindigen

Pacta sunt servanda. Dit juridisch adagium heeft als uitgangspunt dat geldig aangegane overeenkomsten partijen tot wet strekken. Partijen zijn gehouden om de door hen aangegane verbintenissen correct en volledig uit te voeren. 

Indien een contractspartij zijn of haar verplichtingen niet (tijdig) uitvoert, kan deze gehouden zijn tot het betalen van een fikse schadevergoeding.

Indien de overeenkomst niets bepaald omtrent de beëindiging ervan ten gevolge van prijsstijgingen, bestaat er in principe geen mogelijkheid om de overeenkomst hiervoor te beëindigen. De contractuele verplichtingen dienen nagekomen te worden, zelfs als deze voor de ene contractspartij aanzienlijk zwaarder doorwegen dan op het moment van de contractsluiting.

Ook het inroepen van bevrijdende overmacht om bepaalde verbintenissen definitief niet meer te moeten uitvoeren is in principe uitgesloten, aangezien in de geldende rechtspraak en rechtsleer (bijna) unaniem wordt bepaald dat de sterke stijging van prijzen geen bevrijdende overmacht kan uitmaken.

Aldus leveren de extreme prijsstijgingen voor materialen en grondstoffen in beginsel geen overmacht op, zo lang materialen en grondstoffen op de markt beschikbaar zijn, tenzij specifiek een andersluidende regeling in de overeenkomst werd opgenomen.

Indien de oorlog in Oekraïne niet alleen zorgt voor exorbitante prijsstijgingen, maar eveneens een complete stilstand teweeg brengt in de toeleveringsketen, kan er eventueel wel beroep gedaan worden op (tijdelijke) overmacht, zodat de contractuele verplichtingen zolang de materialen niet leverbaar zijn kunnen worden opgeschort.

Herziening van de prijs

Indien er in de overeenkomst niets met betrekking tot wijziging van de prijs (bv. geldige prijsherzieningsformule) werd bepaald, is een eenzijdige prijsherziening contractueel gezien onmogelijk, tenzij er uitzonderlijk op het rechtsmisbruik beroep zou kunnen worden gedaan.

Het Hof van Cassatie heeft de algemene maatstaf voor rechtsmisbruik doorheen de jaren verder gedefinieerd. Rechtsmisbruik kan worden ingeroepen indien de rechtsuitoefening (kennelijk) de grenzen van de normale rechtsuitoefening door een zorgvuldig persoon overschrijdt, bv. in het geval er een dermate wanverhouding ontstaat tussen het voordeel dat de rechtsuitoefening aan de ene biedt, en het nadeel dat daarmee aan de andere wordt berokkend. 

De rechtsgrond van het rechtsmisbruik kan als mogelijke grondslag fungeren om een overeenkomst omwille van gewijzigde omstandigheden te herzien. 

Er wordt gesteld dat het onveranderlijk karakter van een overeenkomst steeds moet afgewogen worden tegenover het beginsel dat elke overeenkomst te goeder trouw moet worden uitgevoerd, en dat er rekening moet gehouden worden met hetgeen oorspronkelijk de bedoeling van de partijen is geweest, in de omstandigheden waarin zij zich bevonden op het ogenblik waarop zij de overeenkomst hebben afgesloten. 

In het licht hiervan is het mogelijk dat de opdrachtgever/bouwheer/hoofdaannemer rechtsmisbruik pleegt door de precieze en ongewijzigde naleving van de overeenkomst op te eisen, niettegenstaande het nadeel voor de (onder)aannemer om de werken aan deze ongewijzigde prijs uit te voeren, buiten verhouding staat tot het voordeel dat dit aan de opdrachtgever/hoofdaannemer biedt.

 De sanctie voor rechtsmisbruik bestaat erin dat of het recht dat aan de basis ligt van het rechtsmisbruik gewijzigd kan worden (lees: prijs kan worden aangepast), of dat de gevorderde schadevergoeding voor de niet-naleving van de verbintenis gematigd kan worden. Het is eveneens mogelijk dat de schade die het rechtsmisbruik in hoofde van de aannemer veroorzaakt, door de rechtbank hersteld wordt. Meer specifiek komt dit neer op de (gedeeltelijke) toekenning van een de meerkosten ingevolge prijswijziging voor de aannemer. Op deze toekenning van de objectieve meerkost van de aannemer, mag uiteraard geen winstmarge gerekend worden. 

Besluit – laat u steeds bijstaan bij het opstellen van uw overeenkomsten!

Het is in het rechtsverkeer aldus niet evident om ofwel onder een overeenkomst uit te komen, ofwel om een prijsstijging aan de aannemer/opdrachtgever te kunnen doorrekenen.

Laat u daarom steeds bijstaan bij het opstellen van een overeenkomst zodat dergelijke problemen tot een minimum herleid worden en u zich kan focussen op wat u echt belangrijk vindt. 

Reyns Advocaten heeft een ruime expertise in het verbintenissenrecht en aannemingsrecht.

U kan bij ons steeds terecht voor de redactie of optimalisatie van aannemingscontracten, algemene voorwaarden en commerciële brieven.

Voor een gespecialiseerde bijstand bij aannemingsgeschillen kan u vertrouwen op Reyns Advocaten.

Carl DIERCKX